دیابت

طبقه‌بندی (طبقه‌بندی ADA/WHO)

اندوکرینولوژیست‌ها دیابت را اینطور دسته‌بندی می‌کنند :

• دیابت نوع 1
• دیابت نوع 2
• دیابت بارداری (GDM)
• دیابت‌های اختصاصی دیگر

پاتوفیزیولوژی از نگاه تخصصی

هیپرگلیسمی مزمن → ناشی از اختلال در مسیرهای :

• مهار ناکافی تولید گلوکز کبدی
• کاهش برداشت گلوکز محیطی (عضله و بافت چربی)
• ترشح ناکافی انسولین نسبت به نیاز.
• عوارض درازمدت → میکروواسکولار (رتینوپاتی، نفروپاتی، نوروپاتی) و ماکروواسکولار (بیماری قلبی–عروقی، سکته).

معیارهای تشخیص (برای همه انواع)

یک فوق تخصص غدد از این معیارهای عددی استفاده می‌کند (بر اساس ADA/WHO) :

• قند ناشتا ≥ 126 mg/dL (7.0 mmol/L)
• 2 ساعته OGTT ≥ 200 mg/dL (11.1 mmol/L)
• HbA1c ≥ 6.5%
• قند خون رندوم ≥ 200 mg/dL همراه با علائم کلاسیک.

خلاصه بسیار فشرده (در یک جمله)

دیابت از نظر علمی یک بیماری متابولیک مزمن است که با هیپرگلیسمی مزمن به علت نقص در ترشح، اثر یا هر دو عملکرد انسولین مشخص می‌شود و خطر عوارض میکروواسکولار و ماکروواسکولار را افزایش می‌دهد.

در اینجا به تفصیل به بررسی انواع دیابت می پردازیم :

۱️. دیابت نوع 1 (Type 1 Diabetes Mellitus)

یک بیماری اتوایمیون (در اغلب موارد) که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های β پانکراس (تولیدکننده انسولین) حمله کرده و آن‌ها را تخریب می‌کند → کمبود مطلق انسولین.
مشخصات :

• سن شروع: معمولاً در کودکی یا نوجوانی، ولی می‌تواند در هر سنی اتفاق بیفتد.
• شروع: نسبتاً حاد و ناگهانی با علائم واضح (پرادراری، پرنوشی، کاهش وزن).
• نیاز دائمی به انسولین از زمان تشخیص.
• اغلب با آنتی‌بادی‌های اتوایمیون مثبت
• Anti-GAD
• ICA (islet cell antibodies)
• IAA (insulin autoantibodies)

نوع خاص :
LADA (Latent Autoimmune Diabetes in Adults): نوعی از T1D با شروع در بزرگسالی، اما پیشرفت آهسته‌تر.

۲️. دیابت نوع 2 (Type 2 Diabetes Mellitus)

یک بیماری پیش‌رونده مزمن که ناشی از ترکیب مقاومت به انسولین در بافت‌ها و اختلال عملکرد سلول‌های β پانکراس در ترشح انسولین است.
مشخصات :

• سن شروع: معمولاً بالای 35 سال، ولی اکنون در نوجوانان هم دیده می‌شود.
• ارتباط قوی با چاقی، کم‌تحرکی، سابقه خانوادگی.
• شروع: آهسته و بی‌علامت؛ گاهی سال‌ها تشخیص داده نمی‌شود.
• انسولین معمولاً در مراحل اولیه لازم نیست، ولی ممکن است در مراحل پیشرفته ضروری شود.
• عوارض مزمن (چشم، کلیه، اعصاب، قلب) مهم‌ترین خطر بلندمدت است.

فازها :

• مقاومت به انسولین → جبرانی: افزایش ترشح انسولین
• اختلال عملکرد سلول β → هیپرگلیسمی آشکار

۳️. دیابت بارداری (Gestational Diabetes Mellitus - GDM)

به صفحه دیابت بارداری مراجعه شود.

۴. دیابت آشکار در بارداری (Overt Diabetes in Pregnancy)

زن بارداری که در زمان تشخیص، معیارهای دیابت آشکار (مثلاً FBS ≥126 یا HbA1c ≥6.5%) را دارد. یعنی دیابت از قبل وجود داشته، ولی تا بارداری تشخیص داده نشده بود.

۵. دیابت‌های اختصاصی دیگر (Other Specific Types of Diabetes)

این گروه شامل موارد نادری است که در طب تخصصی غدد اهمیت دارند :

الف) دیابت مونوژنیک (Monogenic diabetes)

MODY (Maturity Onset Diabetes of the Young)

• جهش ژنتیکی (مثلاً در HNF1A یا GCK)
• شروع در نوجوانی/جوانی، اما بدون چاقی یا آنتی‌بادی اتوایمیون
• اغلب با درمان‌های خوراکی کنترل می‌شود.

Neonatal diabetes

• شروع پیش از 6 ماهگی
• نوع دائم یا گذرا؛ به دلیل جهش در ژن‌هایی مثل KCNJ11

ب) دیابت ناشی از بیماری‌های پانکراس

• پانکراتیت مزمن
• برداشتن جراحی پانکراس
• فیبروز کیستیک

ج) دیابت ناشی از داروها یا مواد شیمیایی

• گلوکوکورتیکوئیدها
• مهارکننده‌های پروتئاز (در HIV)
• داروهای ضد روان‌پریشی آتیپیک (مثل اولانزاپین)

د) دیابت ثانویه به اختلالات غدد دیگر

• سندروم کوشینگ (افزایش کورتیزول)
• آکرومگالی (افزایش GH)
• فئوکروموسیتوما (افزایش کاتکول‌آمین‌ها)
• هایپرتیروئیدیسم

→ همگی می‌توانند باعث مقاومت به انسولین شوند.

جمع بندی

نوع	علت اصلی	انسولین لازم؟	ویژگی کلیدی
T1D	اتوایمیون، تخریب β	بله، از ابتدا	شروع سریع، آنتی‌بادی مثبت
T2D	مقاومت به انسولین + اختلال β	نه در ابتدا	چاقی، شروع آهسته
GDM	مقاومت ناشی از جفت	گاهی	فقط در بارداری
Overt در بارداری	دیابت قبلی پنهان	معمولاً بله	معیارهای دیابت کامل دارد
سایر	ژنتیک، پانکراس، دارو، هورمونی	متغیر	بستگی به علت دارد