بیماری آدیسون (نارسایی غده فوق کلیوی)
بیماری آدیسون (Addison's disease) یا نارسایی اولیه غده فوق کلیوی یک بیماری نادر ولی جدی است که در آن غدد فوق کلیوی توانایی تولید کافی هورمون کورتیزول و در بیشتر موارد آلدوسترون را از دست می دهند.
این هورمون ها برای حفظ فشار خون، قند خون و پاسخ بدن به استرس حیاتی هستند.
وقتی میزان آن ها کاهش یابد، بدن دچار ضعف، افت فشار و بی تعادلی الکترولیت ها می شود.
انواع نارسایی آدرنال
| نوع نارسایی | علت اصلی | ویژگی ها |
| آدیسون اولیه (Primary) | آسیب مستقیم به غدد آدرنال (اغلب خودایمنی) | کمبود کورتیزول و آلدوسترون |
| آدیسون ثانویه (Secondary) | کاهش تحریک از هیپوفیز (کمبود ACTH) | کمبود کورتیزول اما آلدوسترون معمولاً طبیعی است |
| آدیسون ثالثیه (Tertiary) | قطع ناگهانی مصرف کورتون یا اختلال هیپوتالاموس | شایع در بیماران درمان شده با کورتون طولانی مدت |
علل شایع بیماری آدیسون
بیماری خودایمنی (Autoimmune) – شایع ترین علت در کشورهای پیشرفته
سل (Tuberculosis) – علت اصلی در کشورهای در حال توسعه
خونریزی یا انفارکتوس آدرنال (در شوک سپتیک یا مصرف داروهای ضدانعقاد)
تومورها یا جراحی آدرنال
اختلالات ژنتیکی نادر (مثل سندرم آدرنولکودیستروفی)
علائم و نشانه های بیماری آدیسون
| دسته | علائم شایع |
| عمومی | خستگی، ضعف، کاهش وزن، بی اشتهایی |
| پوستی | تیرگی پوست (به ویژه در چین ها و لب ها) |
| گوارشی | تهوع، استفراغ، درد شکم، یبوست |
| قلبی عروقی | افت فشار خون، سرگیجه هنگام ایستادن |
| روانی | افسردگی، تحریک پذیری، اختلال تمرکز |
| دیگر | تمایل زیاد به مصرف نمک |
روش های تشخیص توسط فوق تخصص غدد
آزمایش کورتیزول صبحگاهی – بررسی سطح کورتیزول ناشتا
تست تحریک ACTH (Synacthen test) – برای ارزیابی پاسخ آدرنال ها
اندازه گیری ACTH خون – برای تفکیک نوع اولیه از ثانویه
الکترولیت ها (سدیم و پتاسیم) – افت سدیم و افزایش پتاسیم در آدیسون اولیه
تصویربرداری (CT/MRI) – در موارد مشکوک به ضایعه ساختاری
درمان بیماری آدیسون
درمان به صورت جایگزینی مادام العمر هورمون های آدرنال است:
هیدروکورتیزون یا پردنیزولون برای جایگزینی کورتیزول
فلودروکورتیزون برای جایگزینی آلدوسترون در نوع اولیه
افزایش موقت دوز استروئید در شرایط استرس (مثل تب یا جراحی)
بحران آدیسونی (Adrenal Crisis)
شرایط اورژانسی ناشی از کمبود شدید کورتیزول است.
علائم: افت شدید فشار خون، شوک، تهوع، گیجی و حتی کما.
درمان فوری با تزریق وریدی هیدروکورتیزون و مایعات نمکی انجام می شود.
توصیه های مراقبتی برای بیماران آدیسون
مصرف منظم داروها طبق تجویز پزشک
پرهیز از قطع ناگهانی دارو
افزایش مصرف نمک در شرایط گرما یا تعریق زیاد
حمل کارت شناسایی بیماری یا دستبند هشدار پزشکی
اطلاع پزشکان در شرایط اورژانسی (قبل از جراحی یا بستری)
مقایسه آدیسون با سایر اختلالات آدرنال
| ویژگی | آدیسون (نارسایی) | سندرم کوشینگ (افزایش کورتیزول) |
| سطح کورتیزول | پایین | بالا |
| فشار خون | پایین | بالا |
| وزن بدن | کاهش وزن | چاقی تنه ای |
| رنگ پوست | تیره | روشن یا طبیعی |
نکته علمی از دیدگاه فوق تخصص غدد
هورمون کورتیزول نه تنها در پاسخ بدن به استرس نقش دارد بلکه در کنترل قند خون، ایمنی و فشار خون حیاتی است.
بنابراین هرگونه اختلال در ترشح آن می تواند زندگی بیمار را تحت تاثیر قرار دهد و نیازمند پیگیری تخصصی است.
