بیماری آدیسون (نارسایی غده فوق کلیوی)
بیماری آدیسون (Addison’s disease) یا نارسایی اولیه غده فوق کلیوی، یک بیماری نادر ولی جدی است که در آن غدد فوق کلیوی توانایی تولید کافی هورمون کورتیزول و در بیشتر موارد آلدوسترون را از دست می‌دهند.
این هورمون‌ها برای حفظ فشار خون، قند خون و پاسخ بدن به استرس حیاتی‌اند.
وقتی میزان آنها کاهش یابد، بدن دچار ضعف، افت فشار و بی‌تعادلی الکترولیت‌ها میشود.
انواع نارسایی آدرنال
| نوع نارسایی | علت اصلی | ویژگی‌ها |
| آدیسون اولیه (Primary) | آسیب مستقیم به غدد آدرنال (اغلب خودایمنی) | کمبود کورتیزول و آلدوسترون |
| آدیسون ثانویه (Secondary) | کاهش تحریک از هیپوفیز (کمبود ACTH) | کمبود کورتیزول، اما آلدوسترون معمولاً طبیعی است |
| آدیسون ثالثیه (Tertiary) | قطع ناگهانی مصرف کورتون یا اختلال هیپوتالاموس | شایع در بیماران درمان‌شده با کورتون طولانی‌مدت |
علل شایع بیماری آدیسون
-
بیماری خودایمنی (Autoimmune) – شایع‌ترین علت در کشورهای پیشرفته
-
سل (Tuberculosis) – علت اصلی در کشورهای در حال توسعه
-
خونریزی یا انفارکتوس آدرنال (در شوک سپتیک یا مصرف داروهای ضدانعقاد)
-
تومورها یا جراحی آدرنال
-
اختلالات ژنتیکی نادر (مثل سندرم آدرنو‌لکو‌دیستروفی)
علائم و نشانه‌های بیماری آدیسون
| دسته | علائم شایع |
| عمومی | خستگی، ضعف، کاهش وزن، بی‌اشتهایی |
| پوستی | تیرگی پوست (به‌ویژه در چین‌ها و لب‌ها) |
| گوارشی | تهوع، استفراغ، درد شکم، یبوست |
| قلبی-عروقی | افت فشار خون، سرگیجه هنگام ایستادن |
| روانی | افسردگی، تحریک‌پذیری، اختلال تمرکز |
| دیگر | تمایل زیاد به مصرف نمک |
روش‌های تشخیص توسط فوق تخصص غدد
-
آزمایش کورتیزول صبحگاهی – بررسی سطح کورتیزول ناشتا
-
تست تحریک ACTH (Synacthen test) – برای ارزیابی پاسخ آدرنال‌ها
-
اندازه‌گیری ACTH خون – برای تفکیک نوع اولیه از ثانویه
-
الکترولیت‌ها (سدیم و پتاسیم) – افت سدیم و افزایش پتاسیم در آدیسون اولیه
-
تصویربرداری (CT/MRI) – در موارد مشکوک به ضایعه ساختاری
درمان بیماری آدیسون
درمان به‌صورت جایگزینی مادام‌العمر هورمون‌های آدرنال است:
-
هیدروکورتیزون یا پردنیزولون برای جایگزینی کورتیزول
-
فلودروکورتیزون برای جایگزینی آلدوسترون در نوع اولیه
-
افزایش موقت دوز استروئید در شرایط استرس (مثل تب یا جراحی)
بحران آدیسونی (Adrenal Crisis)
شرایط اورژانسی ناشی از کمبود شدید کورتیزول است.
علائم: افت شدید فشار خون، شوک، تهوع، گیجی و حتی کما.
درمان فوری با تزریق وریدی هیدروکورتیزون و مایعات نمکی انجام میشود.
توصیه‌های مراقبتی برای بیماران آدیسون
-
مصرف منظم داروها طبق تجویز پزشک
-
پرهیز از قطع ناگهانی دارو
-
افزایش مصرف نمک در شرایط گرما یا تعریق زیاد
-
حمل کارت شناسایی بیماری یا دستبند هشدار پزشکی
-
اطلاع پزشکان در شرایط اورژانسی (قبل از جراحی یا بستری)
مقایسه آدیسون با سایر اختلالات آدرنال
| ویژگی | آدیسون (نارسایی) | سندرم کوشینگ (افزایش کورتیزول) |
| سطح کورتیزول | پایین | بالا |
| فشار خون | پایین | بالا |
| وزن بدن | کاهش وزن | چاقی تنه‌ای |
| رنگ پوست | تیره | روشن یا طبیعی |
نکته علمی از دیدگاه فوق تخصص غدد
هورمون کورتیزول نه‌تنها در پاسخ بدن به استرس نقش دارد، بلکه در کنترل قند خون، ایمنی، و فشار خون حیاتی است.
بنابراین هرگونه اختلال در ترشح آن، می‌تواند زندگی بیمار را تحت‌تأثیر قرار دهد و نیازمند پیگیری تخصصی است.
